راهنمای مدیریت مدت زمان استفاده از صفحات نمایش (قسمت اول)

پژوهش‌های تازه نشان از آن دارند که اکثر والدین بر این باورند که گجت‌ها و وسایل الکترونیکی من‌حیث‌المجموع به رشد و پرورش فرزندانشان کمک کرده‌اند. اما استفاده از صفحه‌های نمایش برای چه مدت زمانی سالم و بی‌ضرر است؟ در ادامه راهنمایی‌هایی برای کاهش مدتِ زمان استفاده از صفحه‌های نمایش، به‌منظورِ حفظِ سلامت کودکانمان و همچنین  فوایدِ روانی و آموزشی چنین کاهشی ارائه می‌شود.

 دلیل استفاده‌ی بیش‌ازحد کودکان و نوجوانان از گجت‌ها چیست؟ : بیش از یک‌‏سوم والدین گفتند که آنها از گجت‌ها برای سرگرم‌ کردنِ فرزندان‌شان استفاده می‌کنند، چون کار کردن با این وسایل راحت‌اند و نزدیک به یک‌چهارم والدین گفتند که دلشان می‌خواهد بچه‌هایشان از تکنولوژی سردربیاورند. در یک نظرسنجی که در سال ۲۰۱۵ میان هزار مادرِ انگلیسی برگزار شد که فرزندانی میان ۲ تا ۱۲سال داشتند، ۸۵ درصد مادرها اعتراف کردند که از تکنولوژی برای مشغول نگه داشتن فرزندان‌شان استفاده می‌کنند تا در آن زمان به کارهای شخصی خودشان بپردازند. نظرسنجی سایت Ao.com نشان داد که به طور متوسط بچه‌ها ۱۷ ساعت در هفته را جلوی صفحه‌های نمایش می‌گذرانند، کمابیش دو برابر مدت زمان ۹ساعتی که در فضای بیرونی خانه بازی می‌کنند.

اینکه بخواهیم بچه‌هایمان از تکنولوژی سردربیاورند، قابل‌درک است. نیاز به سرگرم‌ نگه داشتن بچه‌ها (هنگامی که والدین مشغول کارند یا صرفاً در حال تمیزکاری‌اند) هم از نظر برخی از والدین خواسته‌ی معقولی‌ست. اما باید خطراتی را نیز بررسی کنیم که گذراندن زمان زیادی در برابر صفحه‌های نمایش برای بچه‌ها در پی خواهد داشت.

در سال ۲۰۱۳ وزارت بهداشت ایالات متحده‌ی آمریکا پیشنهاد کرد که بچه‌های زیر دو سال به هیچ وجه نباید در برابر صفحه‌های نمایش قرار گیرند و حداکثر زمان استفاده از صفحه‌های نمایش برای بچه‌های بزرگتر در اوقات فراغت‌شان نیز دو ساعت در روز است.

دولت فرانسه حتی برنامه‌های تلویزیونی‌ای را که مخاطب آنها کودکان زیر سه سال هستند، ممنوع کرد. استرالیا و کانادا نیز توصیه‌ها و راهنمایی‌های مشابهی دارند.

کاترین استاینر آدر[2]، روان‌شناس بالینی هاروارد[3] تأثیرات فناوری‌های دیجیتال بر رشدِ مغزِ نوزادان را مطالعه کرده است. مغز کودک به‌منظور یادگیری زبان، عواطف و چگونگی منظم کردن آنها سیم‌کشی شده است. استاینر بر این باور است که در زندگی کودکی زیر دو سال، فناوری هیچ نقش سازنده‌ای نمی‌تواند ایفا کند و صرفا نقش مخرب خواهدداشت.

والدین می‌دانند که به‌منظور وضع قوانین برای فرزندان‌شان، خودشان باید الگوی آنها باشند. بنابراین یعنی وقتی اطراف بچه‌ها هستید باید تلفن همراه‌تان را زمین بگذارید و سعی کنید تمام وعده‌های غذایی را جلوی تلویزیون میل نکنید. اگر خودتان مدت زمان زیادی را در برابر صفحه‌های نمایش بگذرانید، نمی‌توانید از فرزندتان انتظار داشته باشید که شکل دیگری رفتار کنند.

به صورت مرتب، زمان‌هایی را برای دوری از صفحه‌های نمایش درنظربگیرید

به گفته‌ی دکتر لری رزن[4]، پرفسور روان‌شناسی در دانشگاه ایالتی کالیفرنیا، محدودکردن زمانی که در هر بار استفاده از صفحه‌های نمایش صرف می‌شود بنسبت کل زمان استفاده از صفحه‌های نمایش در اولویت بالاتری قراردارد. استراحت‌های مرتب از تحریک بیش‌از‌حد مغز جلوگیری و با اعتیاد به صفحه‌های نمایش مبارزه می‌کند. کودکان باید بدون استرس صفحه‌های نمایش را خاموش کنند.

پیشنهاد رزن از این قرار است: یک ساعت استراحت پس از گذراندن بازه‌ای 40 دقیقه‌ای برای کودکانِ زیر 10 سال، برای کودکان بزرگتر، یک ساعت استراحت، پس از گذراندن بازه‌ای به مدت زمانِ حداکثر یک ساعت و برای نوجوانان این بازه باید حداکثر یک ساعت و نیم باشد.

پنج دقیقه پیش از تمام شدن مدت زمان مشخصِ بچه‌ها، به آنها هشدار دهید که زمان‌شان رو به اتمام است و اگر به حرف‌تان گوش ندادند، آنها را از نوبت بعدی‌شان محروم کنید. اگر رفتار خوبی از خود نشان دادند، می‌توانید به آنها امتیاز مثبت دهید، اما آگاه باشید که این عمل در حدِ اعتدال باقی بماند، بنابراین در دادنِ امتیاز صرفه‌جویی کنید.

اپلیکیش‌هایی برای محدود کردن مدت زمان استفاده از صفحه‌های نمایش در بچه‌ها

اپلیکیشن‌هایی وجود دارند که والدین می‌توانند به منظورِ آنکه واقعاً مدت زمان استفاده‌ی فرزندشان از کامپیوتر یا تلفن همراه را محدود کنند، آنها را نصب کنند.

اپلیکیشن ScreenLimit که در اصل، برنامه‌ای انگلیسی است، یکی از معدود برنامه‌ی چندپلتفرمی (آی‌او‌اس، اندروید و ویندوز) در حوزه مدیریت استفاده از صفحه‌نمایش است. ScreenLimit به والدین اجازه می‌دهد تا با استفاده از تلفن همراه هوشمند، تبلت یا مرورگرِ وب، از راهِ دور، مدت زمان استفاده از صفحه‌ی نمایشِ فرزندانشان را کنترل کنند. هر بچه‌‌ای روزانه بازه‌ی زمانی محدودی دارد (که از طریق یک شمارش معکوس نشان داده می‌شود). در این بازه‌ی زمانی آنها می‌توانند از دستگاه‌های الکترونیکی متفاوتی که همه به همان تایمر متصل‌اند، استفاده کنند، اما به هیچ‌وجه نمی‌توانند بیش از زمانِ تعیین‌شده به کار خود ادامه دهند.

خطرات اعتیاد به استفاده‌ی بیش از حد از صفحه‌های نمایش در دوران کودکی

به گفته‌ی دکتر سیگمن: «استفاده از صفحه‌های نمایش در دوران کودکی بیشتر احتمال دارد که به مدت‌ زمان‌های طولانی استفاده از آن‌ها در ادامه‌ی زندگی بیانجامد. نخستین روش استفاده‌ی شما از صفحه‌های نمایش، عادات شما را در ادامه شکل می‌دهد.»

سلیقه‌های ابتدایی شما در انتخاب سرگرمی‌های مربوط به شبکه‌های اجتماعی، می‌تواند منجر به تغییراتی در مغزتان شود که در تمام طول زندگی‌تان – که در نتیجه‌ی استفاده‌ی بیش‌ازحد از صفحه‌های نمایش کوتاه‌تر خواهد شد – همراه شما خواهند بود.

مانند تمام اعتیادهای دیگر، مدت زمان استفاده از صفحه‌های نمایش نیز تغییرات چشمگیری را در شیمیِ مغز، به‌ویژه در ترشح دوپامین، به وجود می‌آورد. این پیام‌رسان عصبی[5] که به‌عنوان ماده‌ی شیمیایی لذت نیز شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌ها در انواع اعتیادها - از اعتیاد به شکر گرفته تا کوکائین – هستند. دکتر پیتر وای‌برو[6]، رئیس دپارتمان علوم اعصاب در دانشگاه یوسی‌ال‌ای[7] صفحه‌های نمایش را «کوکائین الکترونیکی» می‌نامد. در چین نیز، پژوهشگران به آن‌ها لقب «هروئین دیجیتال» را نسبت داده‌اند.

سیگمن هشدار می‌دهد: «دوپامین زمانی ترشح می‌شود که ما چیزی جالب یا تازه ببینیم، اما کارکرد ثانویه‌ای نیز دارد. دوپامین همچنین ماده‌ی شیمیایی عصبی[8] دخیل در اغلبِ اعتیادها و ماده‌ی شیمیایی مربوط به پاداش است. یکی از نگرانی‌های دانمشندان علوم اعصاب این است که این دوپامین سال‌هاست به صورت روزانه در حال تولید شدن است. اما مثلاً از طریق کاری همچون انجام بازی‌های ویدیویی، ممکن است چرخه‌ی پاداش‌دهی در مغزِ کودک تغییر کند و این دگرگونی آن‌ها را بیشتر وابسته‌ی رسانه‌ها و صفحه‌های نمایش کند.»

سیگمن در رابطه با خطرات استفاده‌ی بیش‌ازحد از صفحه‌های نمایش به بررسی این مسئله پرداخته است که تا چه حد مدت زمان سپری شده به صورت آنلاین می‌تواند جایگزین ارتباط رو در رو شود و اینکه فقدان ارتباطاتِ اجتماعی که مربوط به تغییرات فیزیولوژیکی‌ست، باعث افزایش شیوع بیماری و مرگ‌های زودرس می‌شود.

خطرات بازی‌های کامپیوتری در کودکی

ژانر بازی‌هایی را درنظربگیرید که این روزها بچه‌ها معتاد آنها شده‌اند. روایت بازی یکی از مؤلفه‌های بسیار مهم آن است. مثلاً بازی Grand Theft Auto نمونه‌ی آشکاری‌ست که منجر به عدم کنترل تکانه‌های آنی و تغییرات بالقوه در شیمی عصبی مغز هنگام ترشح دوپامین می‌شود.

سیگمن می‌گوید: «وقتی بچه در معرض چیزهای جدید زیادی قرار می‌گیرد، ممکن است سطوح بالاتری از دوپامین در مغزش تولید شود و این باعث می‌شود تا بچه در پی استفاده‌ی بیشتر از صفحه‌های نمایش باشد تا بتواند نیازش به دوپامین را برآورده کند.»

مقاله‌ای در ژورنالِ آمریکایی سوءاستفاده از مواد و الکل[9] نشان می‌دهد که «انجام بازی‌های کامپیوتری ممکن است منجر به تغییرات بلندمدت در چرخه‌ی پاداش‌دهی مغز شود که شبیه به تأثیرات اعتیاد به مواد مخدر است. واکنش معتادان یا قماربازانِ بازی‌های کامپیوتری نسبت به محرک‌هایی که به آنها اعتیاد دارند، احتمالاً به دلیل ِحساسیت‌شان کاهش می‌یابد.»

همچنین بازی‌ها در دنیای مجازی نیز منجر به ایجادِ توهم حسِ توانمندی در افراد می‌شوند. به گفته‌ی سیگمن زندگی بچه‌ها باید براساس واقعیت باشد، نه دنیاهای مجازی که ماهیتی خیالی دارند.

افزون‌براین، سیگمن به فواید احتمالی بازی‌های کامپیوتری، نظیر هماهنگی بهتر دست و چشم مشکوک است. او بر این باور است که شاید [این بازی‌ها] مهارت‌های چشم و دست در به کار بردن موس و کیبورد را افزایش دهند، اما بسیاری از اخبار مربوط به چنین فوایدی، تحتِ حمایت شرکت‌های بازی‌سازی و فناوری هستند.

کاترین استاینر آدر، روان‌شناس بالینی هاروارد  با این مساله مخالف است که افزایش زمان استفاده از صفحه‌های نمایش برای کودکان و نوجوانان مفید است. بچه‌هایی که کاربران سفت و سخت دستگاه‌های الکترونیکی‌اند، شاید در انجام چند کار به صورت هم‌زمان ماهر شوند، اما توانایی تمرکز بر آنچه را که از همه چیز مهم‌تر است - یعنی ویژگی حیاتی لازم برای داشتن تفکرات عمیق و توانایی حل مسائل واقعی  در زندگی را از دست می‌دهند.

مدت زمان استفاده از صفحه‌های نمایش بر رشد تحصیلی تأثیرگذار است

سیگمن ادعا می‌کند کودکان به‌دلیل استفاده بیش‌از‌حد از تکنولوژی توانایی تمرکز و تفکر انتزاعی‌شان را از دست داده‌اند و رشد شناختی‌شان کاهش یافته‌است.

او می‌گوید : «بچه‌های امروزی درک درستی درباره‌ی اندازه‌گیری وزن و طول ندارند، چون هر چه زمان بیشتری را در دنیاهای مجازی بگذرانند، کمتر درگیر دنیای واقعی می‌شوند.»

سیگمن از مدارس به خاطرِ استفاده‌ی بیش‌ازحد از تکنولوژی انتقاد می‌کند. او صنعت آموزش‌و‌پرورش تکنولوژیکی را مقصر می‌داند، برای آنکه استفاده از محصولاتش را به مدارس و حتی شیرخوارگاه‌ها تحمیل می‌کند، آن هم بر پایه‌ی این ترسِ بی‌اساس که کودکان در صورتی که از آخرین مدل دستگاه‌های الکترونیکی استفاده نکنند بی‌سواد باقی می‌مانند.

به گفته‌ی سیگمن: « پیشنهاد من این است که با احتیاط عمل کنیم، تکنولوژی و صفحه‌های نمایش را از جلوی دست کودکان زیر سه سال دور کنیم و برای کودکان در سنین بالاتر هم محدودیت‌هایی را اِعمال کنیم.»

استفاده از تبلت پیش از خواب، سبب بروز اختلال در خوابیدن می‌شود

اخیراً در تلویزیون بریتانیا با سیگمن مصاحبه‌ای شده است درباره‌ی اینکه چطور استفاده از تبلت‌ها و وسایل الکترونیکی دیگر می‌تواند خواب کودکان را مختل کند. گرچه خواب بزرگسالان نیز تحتِ تأثیر پدیده «نور آبی» که از این وسایل ساطع می‌شود، قرار می‌گیرد.

نورِ وسایل دیجیتالی «طول‌موج‌های کوتاه غنی‌شده» هستند، به همین دلیل نسبت به نور طبیعی، غلظت بیشتری از نور آبی دارند و نور آبی بیش از هر طول موج دیگری بر سطحِ هورمون ملاتونین که القاکننده‌ی خواب است، تأثیر می‌گذارد.

سیگمن هشدار می‌دهد: «استفاده از صفحه‌های نمایش در زمان فراغت و تفریح حالا به اتاق‌خواب‌ها منتقل شده است. تبلت یا هر نوع صفحه‌ نمایش کوچک دیگری که از خود نور آبی ساطع می‌کند، از این لحاظ که صبح‌ها ما را بیدار می‌کنند، خوب و از این لحاظ که شب‌ها ما را بیدار نگه‌ می‌دارند بد هستند. مغز ما پیش از خواب [تحت تأثیر این وسایل] به شکلی متفاوت نسبت به کتاب‌ها تحریک می‌شود. انجام بازی‌های هیجان‌انگیز پیش از خواب به هیچ‌وجه کار خوبی نیست. وسایل الکترونیکی دست‌کم یک ساعت پیش از خواب باید خاموش شوند.»

لزوماً آنقدر هم بد نیستند

کارشناسانی که از نظرشان استفاده‌ی محدود از صفحه‌های نمایش مفید است، والدین را تشویق می‌کنند تا به این مسئله توجه کنند که بچه‌هایشان در طول تماشای تلویزیون، بازی‌های ویدیویی یا آنلاین بودن یا پس از این فعالیت‌ها چگونه رفتار می‌کنند: «اگر در حال استفاده از رسانه‌های باکیفیت و مناسب سن‌شان هستند و بعد از استفاده از این وسایل رفتار خوبی دارند و استفاده‌شان از صفحه‌های نمایش در تعادل با فعالیت‌های سالم دیگرشان قرار دارد، نیازی به نگرانی نیست.»

اما حتی این والدین نیز باید ترتیب دادن برنامه‌ای را درنظرداشته باشند که مناسب خانواده‌شان است و شامل محدودیت‌های زمان‌بندی هفتگی در رابطه با صفحه‌های نمایش، اِعمال محدودیت در رابطه با نوع صفحه‌های نمایش مجاز و راهنمایی درباره‌ی انواع فعالیت‌هایی که می‌توانند انجام دهند و برنامه‌هایی که می‌توانند ببینند می‌شود.

فهمِ ورودی‌های فرزندان‌تان هم مهم است، افزایش سواد رسانه‌ای و خودنظاره‌گری می‌تواند به این مسئله کمک کند. همچنین فرصتی عالی‌ست برای آنکه بفهمید فرزندتان دوست دارد چه چیزی تماشا کند و به شما اجازه می‌دهد تا برنامه‌ها و اپلیکیشن‌های جدیدی را به آنها نشان دهید تا امتحان‌شان کنند.

[1] Gadgetابزارک یا گجت به وسایل و تجهیزات کوچک و تازه‌اختراعی گفته می‌شود که در آن‌ها فناوری نویی به‌کار رفته باشد و برای انجام کارهای مخصوصی به‌درد بخورد. – م.

[2] Catherine Steiner-Adair

[3] Harvard

[4] Larry Rosen

[5] neurotransmitter

[6] Dr. Peter Whybrow

[7] UCLA

[8] neurochemical

[9] American Journal of Drug and Alcohol Abuse