بازی‌های دیجیتال و قمار
بازی‌ها و قمار دو پدیده متفاوت اما مرتبط به نظر می‌رسند. ذات بازی با برد و باخت عجین است و قمار هم اساسا بر پایه برد و باخت طرح‌ریزی میشود. اما آیا یک فرم خاص از بازی‌ها به نام بازی‌های دیجیتال رابطه‌ای معنادار با قمار دارد؟ و اگر رابطه‌ای بین بازی دیجیتال و قمارکردن وجود دارد، آن رابطه چیست؟
جالب است بدانید بازی‌های دیجیتال از بدو پیدایش‌شان با دستگاه‌های Arcade با ذات قمار عجین بوده‌اند. افراد در کافه‌ها و کلوپ‌ها به بازی با دستگاه‌های Arcade می‌پرداخته‌اند و با زدن رکورد رقبایشان جایزه‌هایی گرانبها را کسب می‌کرده‌اند. طبیعتا برای استفاده از این دستگاه‌ها لازم بوده که افراد مبلغی را بپردازند. بنابراین پای قمار از همینجا در بازی‌های دیجیتال باز بوده‌است. «پول بده، اگر بردی بیشترش را پس می‌گیری. اگر هم باختی که خدانگهدار !».
اما خوشبختانه بازی‌های دیجیتال در سیر تکاملی خود از طرح فوق فاصله گرفتند و به پدیداری بینابین هنر و صنعت تبدیل شدند. بازی‌های داستانی به وجود آمدند که هم‌پای سینما در روایت داستان‌های مهیج و حماسه‌های شورانگیز به پیش راندند. محوریت برد و باخت، بازی با رقبا و شکست آنها و کسب جایزه در صورت برد جای خود را به همدلی با قهرمان‌ها و انسان‌های ترسیم‌شده در یک بستر هنری خارق‌العاده داد که برای لذت‌بردن از آن هیچ نیازی به شکست دادن فردی دیگر نبود.
چیزی که اکنون به عنوان بازی رایانهای یا بازی دیجیتال در سراسر جهان شناخته میشود یک پدیده پیچیده و چندوجهی است. از طرفی می‌تواند به یک فرم بسیار عمیق هنری نزدیک شود و از طرف دیگر می‌تواند یک کازینوی مدرن باشد که با گول زدن کاربرهای خود جیب بازی‌سازان و سرمایه‌گذاران طماع خود را پر کند!
اما چگونه می‌توانیم این تفاوت را متوجه شویم؟ چه بازی‌ای ارزش خریدن دارد و به اندازه پولی که از ما طلب می‌کند محتوای ارزشمند در اختیارمان می‌گذارد؟ و چه بازی‌ای نوعی جیب‌بری متمدنانه است؟ برای اینکه به این سوال پاسخ دهیم باید نگاهی به مفهوم قمار بیاندازیم.
چرا می‌گوییم قمار بد است؟ چه اشکالی دارد که شما از ذهنتان استفاده کنید و سعی‌کنید مهارت‌های لازم برای برد را پیدا کنید و رقبا را مغلوب سازید؟ یا اینکه در این رقابت ببازید و در عوض هیجانی گیرا را تجربه کنید؟
موضوع این نیست هیجان قمار ذاتاً بد است. مشکل در واقع بعد از مرحله تجربه کردن لذت هیجان قمار آغاز میشود. شما پول خود را صرف یک بازی می‌کنید. در بسیاری از موارد، برنده شدن در بازی صرفاً وابسته به شانس است. اگر شانس با شما یار باشد می‌برید و اگر بختتان بد باشد می‌بازید. در هر صورت احساسی در شما به وجود می‌آید: میل به بازی مجدد. اگر برده باشید خب به خودتان مطمئن شده‌اید و حالا که فرضاً یک میلیون تومان برنده شده‌اید، چه کسی گفته که نمی‌توانید ۱۰ میلیون تومان ببرید؟ آنهم یک‌شبه؟ چه مرزی در توانایی‌های شما وجود دارد؟ هیچ! پس احتمالا بازی را به این زودی‌ها ترک نخواهید کرد. بلکه برمی‌گردید و مجدد ادامه می‌دهید.
اگر هم باخته باشید که خدا به خیر کند. غضب و ناراحتی از بخت بدتان و پولی که هدر داده‌اید به این راحتی‌ها گریبانتان را رها نمی‌کند. می‌گویید: «یک شانس دیگر! ... یک شانس دیگر! هنوز همه چیز تمام نشده. بلاخره می‌بری»! و مجدد به پای بازی خواهید آمد. و این دقیقا مشابه رفتاری است که از یک معتاد به مواد مخدر سراغ داریم.
تعجب نکنید! بله قمار عین اعتیاد است. این دو پدیده بظاهر متفاوت، فاصله روان‌شناختی چندانی با هم ندارند. در هر دو پدیده میل و عطش یک لذت شدید (برد در قمار و سرخوشی مصرف مواد در اعتیاد) شما را به یک «حلقه معیوب» فرو می‌کشند. در این حلقه معیوب هر چه بیشتر فرو می‌روید بیشتر به آن نیاز پیدا خواهیدکرد. در نهایت خود را در گردابی گرفتار می‌بینید که توانایی خارج شدن از آن را ندارید.
در آخرین دفترچه معرفی اختلالات روانی انجمن روانپزشکی آمریکا (DSM5) قمار مرضی (Pathogenic Gambling) در فصل اعتیاد و سوء مصرف مواد آمده است. یعنی اینقدر این دو مفهوم نزدیکند که قمار را جزء اختلالات اعتیادی به شمار آورده‌اند. جالب است بدانید حتی راه ترک آنها هم بسیار شبیه است و برای بهبود افراد مبتلا به قمار مرضی (قمار کردنی که فرد به‌هیچ‌وجه نمی‌تواند آنرا کنار بگذارد) و افراد معتاد از روش‌های درمانی و بالینی بسیار شبیهی استفاده می‌کنند.
حال که با مفهوم قمار بیشتر آشنا شده‌ایم وقت آن میرسد که به این پرسش پاسخ دهیم: بازی‌های دیجیتال (کامپیوتر-کنسول-موبایل و ...) دقیقا چه ارتباطی با قمار دارند؟ اینکه برای خرید یک بازی هزینه می‌کنیم قمار است؟ اینکه در یک بازی موبایلی هزینه زیادی برای ارتقاء شخصیت، خرید سکه و ... می‌کنیم چطور؟ کدام بازی از مکانیزم‌های قمار استفاده می‌کند و کدام بازی به قمار بی‌ارتباط است؟
برای پاسخ‌دادن به این سوال لازم است نگاهی به مفهوم نوظهور «لوت‌باکس» بیاندازیم.
جعبه‌های تاراج چیست؟
جعبه‌های تاراج یا لوت‌باکس‌ها یک راه نسبتا جدید هستند که برای گرفتن پول از کاربران بازی‌های رایانهای طراحی شده‌اند. این روزها لوت‌باکس‌ها در سال سرمایه‌ای در حدود ۳۰ میلیارد دلار در سال را برای سرمایه‌گذاران و بازی‌سازان به ارمغان می‌آورند! و طبیعتا این مقدار شامل هزینه‌ای که برای خرید خود بازی می‌کنید نمی‌شود. ماهیت جعبه‌های تاراج یا لوت‌باکس‌ها باعث شده‌است که در سال‌های اخیر نگرانی‌هایی در مورد ارتباط آنها با رفتار «قمار کردن» به وجود آمده‌باشد.
استفاده از تراکنش‌های مالی کوچک (Microtransactions) از یک دهه پیش راه بسیار شناخته‌شده و معمولی بین بازی‌سازان برای کسب درآمد به حساب می‌آمد. مثلا مخاطبین بازی Dynasty Warriors 7 با پرداخت دو دلار می‌توانستند شمشیرها و سپرهای جنگی خود را ارتقاء بدهند. یا گیمرهایی که SimCity بازی می‌کردند با پرداخت مبلغی مشابه می‌توانستند قدرت ساختمان‌هایشان را بیشتر کنند. فرآیندی که اکنون در بازار موبایلی بازی ایران تحت عنوان پرداخت‌های درون‌برنامه‌ای (In App Purchase) شناخته میشود و تقریبا تمامی بازی‌های موبایلی ایران از این امکان برای کسب درآمد استفاده می‌کنند. اما آیا پرداخت‌ها و تراکنش‌های درون بازی همان لوت‌باکس است؟ آیا اینکه برای ارتقاء شمشیرتان یا خرید یک تفنگ جدید داخل بازی هزینه می‌کنید قمار است؟ ابدا نه.
تفاوت مهمی بین لوت‌باکس و پرداخت‌های درون‌برنامه‌ای وجود دارد. در پرداخت درون‌برنامه‌ای (حداقل فرم متعارف و اخلاقی آن) شما می‌دانید که با پرداخت هزینه صاحب چه چیزی می‌شوید. گاهی ارتقاء شخصیت، گاهی سکه بیشتر و گاهی شمشیر و تفنگ پیشرفته‌تر. این خودتان هستید که آگاهانه تصمیم می‌گیرید پول واقعی‌تان را هزینه کنید تا در داخل بازی قدرتمندتر بشوید. درست مثل یک فروشگاه که هر کتاب، لباس یا محصول دیگری را انتخاب می‌کنید و برای آن پول می‌پردازید. اما لوت‌باکس همانند یک تخم‌مرغ شانسی است. تخم‌مرغ شانسی‌ای که ممکن است داخل آن پوچ باشد ! فرض کنید ۵۰۰۰ تومان برای خرید یک تخم‌مرغ شانسی پول می‌دهید و داخل آن خالی است ! کمپانی تولیدکننده هم سر شما را اینجوری گول می‌زند که اشکال ندارد! بیشتر تخم‌مرغ شانسی‌ها خالی است، اما در تعداد اندکی از آنها بلیط یک سفر رفت‌وبرگشت به ژاپن برای دیدن بازی‌های المپیک 2021 گذاشته شده‌است! پس تنها راه کسب آن جایزه ارزشمند این است که مقدار زیادی تخم‌مرغ شانسی بخرید و طبق قوانین احتمالات که صاحبان کمپانی از من و شما بهتر بر آن مسلط هستند، احتمال بسیار زیادی بلیطی هم عایدتان نخواهدشد.
لوت‌باکس دقیقا از مکانیزم قمار استفاده می‌کند. جعبه‌های جایزه را در داخل بازی در اختیارتان می‌گذارد که جایزه داخل آن کاملا تصادفی است. ممکن است هیچ چیز گیرتان نیاید و ممکن هم هست که یک‌شبه به قدرتمندترین فرد آن بازی تبدیل بشوید. و این ریسک را در ازای چه چیز قبول می‌کنید؟ پرداخت پول. هیچ تضمینی هم وجود نخواهد داشت که کالای وعده داده شده به شما تعلق بگیرد یا نه.
مثال‌های معروفی از وجود لوت‌باکس‌ها در دنیای بازی‌های دیجیتال وجود دارند. مثلا بازی بسیار مشهور Counter Strike (بخصوص بین ایرانی‌ها !) شامل لوت‌باکس‌هایی است که به آن Weapon Case گفته میشود. هر کدام از این Weapon Case ها می‌تواند شامل آیتمی باشد که اسلحه‌هایتان را به شدت ارتقاء می‌دهد و حکم برگ برنده را در بازی شما داراست. اما همانطور که حدس می‌زنید اکثر این جعبه‌های اسلحه خالی هستند. یا در بازی Fifa 19 که مشهورترین بازی فوتبال دنیا است، لوت‌باکس‌هایی هستند که در فرآیند تیم‌سازی شما را اغوا می‌کنند. این لوت‌باکس‌ها با احتمال بسیار کمی ممکن است شامل یک بازیکن ارشمند مثل لیونل مسی باشند که تیم شما را متحول خواهند کرد. اما با احتمال زیاد شامل بازیکنی نامرغوب هستند که هیچ دردی از شما دوا نمی‌کنند. در ازای یک ریسک فیفا از شما چه می‌خواهد؟ بله، پول واقعی.
لوت‌باکس‌ها رفتار قمار مرضی (بیمارگون) را به شدت تقویت می‌کنند. چراکه نتیجه آنها حاصل تلاش و کوشش از سمت کاربر نیست. صرفا با پول به دست می‌آیند و عامل شانس است که عایدی شما را تعیین می‌کند. لوت‌باکس‌ها مخصوصا برای گروه‌های سنی پایینتر به شدت خطرناک هستند. تاجاییکه کمیسیون حقوقی آمریکا چندین تلاش برای غیرمشروع اعلام کردن استفاده از آنها در دنیای بازی‌ها داشته‌است. تلاش‌هایی که همیشه با مافیای بزرگ شرکت‌های سرمایه‌گذار در این حوزه نافرجام باقی مانده‌است. لوت‌باکس‌ها به «قمار وسواسی» می‌انجامند. یعنی فرد از نظر ذهنی خود را مجبور احساس می‌کند که تا وقتی عایدی دلخواهش را از یک لوت‌باکس کسب نکرده‌است به صرف هزینه ادامه دهد. و این یعنی جیب ناشر بازی پر و جیب کاربر بازی به طرزی ناعادلانه خالی میشود.
پرسش دیگری که ایجاد میشود این است: اگر لوت‌باکس‌ها انقدر بد هستند چرا گیمرها آنها را باز می‌کنند و برای آنها هزینه می‌دهند؟ پاسخ این سوال خیلی دشوار نیست. دقیقا همان غریزه‌ای که افراد را به سمت قمار بیمارگون هدایت می‌کند، گیمرها را به سمت باز کردن لوت‌باکس‌ها در بازی‌های محبوبشان جاری می‌سازد. یعنی هیجان، فرار از استرس روزمره، طمع و میل به ارتقاء آنی و بدون تلاش. و در نهایت گرفتار شدن در حلقه قمار و صرف هزینه بیشتر برای هیچ و پوچ.
لازم است به عنوان والدین، کارشناس یا گیمر به وجود المان‌های قمار و لوت‌باکس در بازی‌ها آگاه باشیم. بازی‌های موبایلی که اکنون به دلیل سادگی و در دسترس بودنشان از محبوبیت بسیاری نزد هوادارانشان برخوردار هستند، شامل هر دو نوع فروش و مدل کسب درآمدی هستند:
-پرداخت درون‌برنامه‌ای سالم: فروش محصولاتی مشخص در ازای پول به کاربر. این محصولات باید کاملا تعریف‌شده باشند و عنصر شانس در کسب یا عدم کسب آنها هیچ نقشی نداشته‌باشد. همچنین این محصولات نباید به پیشرفت (Progress) گیمر در دنیای بازی بی‌ارتباط باشند. هر چه پرداخت‌های درون‌برنامه‌ای توسط منطق درونی بازی بیشتر قابل توجیه باشند، سالمتر هستند.
به عنوان یک نسخه کلی، همیشه برای تشخیص المان‌های قمار در بازی‌های دیجیتال باید به یک موضوع نگاه کنیم: پولی که خرج می‌کنیم چه عایدی‌ای برای ما دارد؟ در ازای پولی که می‌دهیم چه محصولی را خریداری می‌کنیم؟ اگر یک محصول مشخص می‌خریم (مثلا دیسک بازی Ghost of tsushimai رو به قیمت ۶۰ دلار می‌خریم. یک بازی آفلاین داستانی که تا مدتها سرگرممون می‌کنه و هیچ پول دیگه‌ای ازمون نمی‌خواد) خب این قمار نیست. دقیقا عین مغازه است که برای محصولی که برایمان ارزشمند است پول پرداخت می‌کنیم. اما اگر بازی از ما می‌خواهد روی چیزی شرط ببندیم (مثل بازی Soccer Stars)، یا برای جایزه‌ای پول بدهیم که حتی نمی‌دانیم داخل آن چیست، به ورطه قمار کشیده شده‌ایم. چیزی برای ترسیدن وجود ندارد، اما بهتر است ازین‌به‌بعد با حواس جمع به مدل درآمدی بازی‌ها نگاه کنیم.
